Toponimia galega de orixe latina

0: Celanova

Unha das principais divisións do territorio no noso país é a parroquia, chamadas tamén fegresías ( filii eclesiam: fillos da igrexa). Esta división resultaba útil para agrupar varias localidades que celebraban os ritos relixiosos nunha mesma igrexa e a xente deses lugares bautizábase, ía a misa, casaba e enterrábase alí, na igrexa parroquial. Varias parroquias xuntas forman un concello e ás veces leva o mesmo nome dunha das parroquias. Así o nome deses topónimos derivaba das construccións relixiosas, dos que traballaban ou dependían delas e los santos aos que se lles adicaban. Algúns destes haxiotopónimos son : Igrexa ( coas variantes Eirexe, Eirexa, Airexe, Irexa, A Grixa, Suigrexa, Sueigrexa, Traseirexa, Grixanova, Grixó, Grixoa, Igrexario, O Grixario: terras que pertencen a unha igrexa). As veces estas construcciones xa están derrubadas e parece non ter clara explicación o topónimo como Capela e Mosteirón, moi productivos. O topónimo que nos ocupa Celanova, non é máis que un cuarto individual de relixiosos (cella,-ae) nova: recente, de nova construcción (aínda que tamén podería facer referencia a un pequeno almacén ou santuario). Esta voz ten un paralelo en Cillanueva no concello leonés de Ardón.
Un simple Cela aparece hoxe en Becerreá, Cervantes, O Corgo, Friol (Lu), Boimorto (A Cor), Lobios (Our) e Celas en Carral e Culleredo (A Cor). Acompañado dun adxectivo cualificativo que marca a temporalidade Cela + nova, temos o concello ourensán.
O adxectivo nova é moi corrente nas denominacións de lugar e ten o seu contrapunto en vello/a. Con nova hai en Galicia: Vilanova, A Casanova, A Taberna Nova, Fontenova, A Feira Nova, Insua Nova, Aldea Nova, A Viña Nova, Rúa Nova...

1: Sanxenxo

2: Lugo

 

3: Foz

 

4: A Estrada

É unha vía de comunicación. (Viam) stratam é a voz da que procede e refírese aos diferentes estratos de distintos materiais con que os soldados romanos construían as vías. Corresponde ó ingles street e ó aleman strasse. Loxicamente os estratos só os facían en terreos brandos e en lugares de moito tránsito. O topónimo de A Estrada, provincia de Pontevedra, parece demasiado moderno para que se derive do latín. Proponse que pode derivar do participio galego estrada do verbo estrar, extender estrume, xeralmente capas de toxo nas corredoiras. 
 

5: A Coruña

Probablemente deriva de “CLUNIA”, nome de lugar. Recentes estudos sosteñen que a orixe última é o latín “colonia”. Probablemente dunha raíz indoeuropea *k-r ‘pedra`, ‘rocha` (no 991 aparece documentado Crunia, en alusión as características rochosas do entorno ou mesmo á Torre de Hércules, torre construída sobre unha pena ou rocha). Non se pode desbotar a hipótese de Clunia, derivada dun sustantivo celta *clunia, ‘pradaría’, ‘lugar humido’,’fonte’, topónimo similar a Cluny.

 

6: Pedrafita do Cebreiro

Cebreiro: de cebrarium, ‘lugar onde hai moitos asnos bravos", tamén chamados onagros e "cebros" < (e)quos feros. máis o xa visto sufixo –arium.Cebreiro é un topónimo da Cañiza (Po) e Cebreiros do Pereiro de Aguiar(Our.), aínda que o de máis sona é Pedrafita do Cebreiro (Lu).

7: Fisterra

Fisterra: de “FINIS TERRAE” o fin da terra.
Imaxe de Google imaxes.

 

8: Chantada

 “PLANTATAM”, o topónimo baséase na destrución da vila polos normandos e a seguinte redificación, de ahí “plantata” sería cidade reedificada.

 

9: Caldelas

 

10: Fonsagrada

11: Santiago de Compostela

.

12: Armenteira

 

13: Bembibre

14: Fondevila

Fondevila: Topónimo composto de FON(DO)+DE+VILA. De FUNDUS, fondo; a parte baixa dunha vila. Fondo de Vila está moi estendido como topónimo, tanto coma o seu oposto Cima de Vila.Tamén existe Fondo complementado con núcleos poboacionais en Fondo da Aldea e Fondo do Lugar. Fondo acompaña, noutros casos, da Costa, de Nois, da Xesta, da Lama, etc.
Podería pensarse que detrás estivese unha ‘fonte de vila’, con apócope do –te de fon-te, pero hai dúas razóns que nos levan a pensar na primeira hipótese:
a) a preposición de. Agardariamos ‘fonte da vila’, e temos ‘fonte de vila’.
b) Na xeografía non é tan frecuente como –Fondo de Vila–, e de atopar, encontramos a secuencia con da: Fonte da Vila (Arzúa, Monfero, Salvaterra de Miño, O Valadouro)

15: Marcador 17

Castrelo: Forma híbrida de “CASTELLUM e CASTRUM”. Un castro é unha cidade alta e fortificada.

16: Louredo

 LAURETUM: lugar onde hai loureiro. (LAURUS: loureiro, árbore). Fitotopónimo.

17: Poio

Poio de: PODIUM: altura, montículo, fai referencia a un lugar elevado con boas vistas.

18: Milladoiro

Milladoiro: HUMILIATORIUM: lugar onde os peregrinos óver Compostela axeonllábanse para dar gracias a deus; ou deAD-MILIATORIUM: lugar onde os peregrinos botaban unha pedra que traíanconsigo, formando unha morea de pedras (ou milladoiro).

19: Oleiros

Oleiros: de OLA: ola, lugar onde hai fabricantes de olas de barro, oleiros.

20: Ortigueira

URTICARIAM: lugar onde hai ortigas. Fitotopónimo con sentido abundancial.

21: Monforte de Lemos

Topónimo composto de MONTEM FORTEM ‘monte fortificado’. Un simple encontrámolo no Forte, O Forte Novo e O Forte Vello. Hai, así mesmo, A Fortaleza. Monforte de Lemos dálle nome a un lugar, a unha parroquia e a un concello da provincia de Lugo.

22: Padrón

De PETRA, (deriva de PETRONEM) a pedra onde se amarrou a barco do apóstolo Santiago.

23: Ourense

AURIENSE: topónimo que fai relación a unha explotación de ouro. (AURUM)

24: fontefría (Cambre)

25: Ourantes

26: Frades

De “FRATRES”, irmáns, seguramente monxes, frades duna congregación relixiosa.

27: Orxal

28: Maceda

Maceda: de MATTIANETA (latín vulgar: MATTIANA: maceira) lugar onde abundan as maceiras , (cfr. español Manzaneda). Fitotopónimo.

29: Oseira

Oseira: URSUS: oso, lat. vulg.: ossum: lugar onde hai osos. Zootopónimo con sentido abundancial.

30: Lavacolla

31: Pontevedra

Pontevedra: PONTEM VETERAM: ponte vella, ou ponte do río Vedra, nome que se lle daba ó río Lérez; este pobo era chamado AD DUOS PONTES.

32: Ribadavia

Ribadavia: Riba + d(e) + Avia, RIPAM: beira, orilla dun río ou do mar: orilla do río Avia.

33: Ribeira

RIPARIAM: costa, orilla do mar.

34: Vigo

VICUM, aldea, grupo de casas ou propiedade rural.

35: Touro

Touro: TAURUM, touro.

36: Marca de posición 38

37: Sobrado

Sobrado: (AEDIFICIUM) SUPERATUM: edificio cunha parte alta, que sobresae. Terra alta, que sobresae.

38: Ponteceso

39: Xunqueira

Xunqueira: IUNCARIAM, lugar onde abundan os xuncos ou IUNCUS.

40: Vilalba

Vilalba: VILLAM ALBAM: vila branca.

41: Vilagarcía

Vilagarcia: Topónimo composto de VILLAMexplotación agropecuaria e un posuidor –García-. EnGalicia hai varios lugares que reciben o nome de Vilagarcía: noconcello de Baleira (Lugo), no de Carballedo (Lugo), en Ramirás(Ourense), etc.

42: Pombal

Pombal: PALUMBALEM: lugar construido polo home onde viven as pombas.

43: Vilachá